Vlak na de Tweede Wereldoorlog, in zijn periode als oorlogscorrespondent, schrijft George Orwell het essay ‘Notes on Nationalism’. In zijn inleidende essay ´Hoe we allemaal nationalist zijn geworden´ licht Bas Heijne niet alleen toe hoe Orwells tekst ontstond, hij laat ook zien dat in het door Orwell beschreven nationalisme emoties belangrijker zijn geworden dan feiten.
In ´Over nationalisme´ beschrijft Orwell ´de hardnekkige menselijke neiging om de wereld om je heen slechts te bezien in het licht van je eigen verblindende overtuigingen´. De belangrijkste definitie van nationalisme is in zijn ogen ´de gewoonte om zich te identificeren met één enkele natie of andere groep, die groep voorbij goed of kwaad te plaatsen en geen andere plicht te kennen dan het behartigen van haar belangen´. Orwell noemt en beschrijft als voornaamste kenmerken van het nationalistisch denken: obsessie, onvastheid en onverschilligheid voor de werkelijkheid. Wat betreft de door hem beschreven nationalistische voor- en afkeuren, schrijft Orwell dat deze nu eenmaal bij de meeste mensen bepalen wie ze zijn.
Hoewel hij niet weet of het mogelijk is om ze kwijt te raken, gelooft Orwell wel in de mogelijkheid om ertegen te strijden. Het vergt een morele inspanning om er niet alleen over na te denken, maar te ontdekken wie je echt bent. Verder is het belangrijk ten minste te erkennen dat je nationalistische voor- en afkeuren hebt en dat je probeert te voorkomen dat ze je mentale processen besmetten. ´De emotionele impulsen die onontkoombaar zijn, en misschien zelfs noodzakelijk voor politieke actie, zouden moeten kunnen bestaan naast een aanvaarding van de werkelijkheid´, aldus de auteur.
In 2023, ruim zeventig jaar na zijn overlijden, staan klassiekers van Orwell als ´Animal Farm´ en ´1984´ weer volop in de belangstelling. Hoewel hij vooral door deze twee romans beroemd is geworden, hebben zijn persoonlijkheid en houding tegenover de medemens in zijn journalistiek-literaire werk voor velen een nog grotere aantrekkingskracht. De journalist Orwell schrijft in zijn essays over toenmalige ontwikkelingen en gebeurtenissen die in de huidige tijd nog steeds actueel zijn. Datzelfde geldt ook voor zijn ´Notities over nationalisme´. In zijn essay ´Over nationalisme´ onderschrijft Bas Heijne de oproep van Orwell om het eigen denken kritisch onder de loep te nemen, omdat in de huidige tijdperk feiten en gezond verstand het al snel verliezen van wat Heijne ‘een behoefte aan emotionele zelfbevestiging’ noemt.
George Orwell (1903-1950), pseudoniem voor Eric Arthur Blair, was Brits schrijver, journalist, essayist en literair criticus. Hoewel hij in 1933 al zijn eerste roman publiceerde, zou hij pas echte bekend worden door de romans Animal Farm (1945) en 1984 (1949). Hij overleed op 46-jarige leeftijd aan tuberculose.
Bas Heijne is schrijver, essayist en vast verbonden aan NRC. Naast romans en verhalen schreef hij essays als Staat van Nederland (2017), Onbehagen (2018) en Mens/Onmens (2020). Hij schreef een essay bij de heruitgave van Menno ter Braaks Nationaalsocialisme als rancuneleer (2022). Louis Couperus leest hij al bijna veertig jaar. Voor Angst en schoonheid ontving hij de tweejaarlijkse J. Greshoff-prijs.
´Over Nationalisme´ is in november 2023 verschenen bij Uitgeverij Prometheus, Amsterdam. Het boek telt 77 pagina´s en kost € 12,50. Ook als e-book verkrijgbaar.
Recensie
Margriet Kleijn
Alle boekrecensies zijn ook terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl.
Dit is een bijdrage van het recensiecollectief. Lijk het je leuk om ook een boek te bespreken voor De Vlaardinger (en straks ook voor De Schiedammer Online), mail dan je recensie naar Hans Vrugt, eindredacteur van het collectief: hansvrugt@planet.nl. Het maakt natuurlijk niet uit waar je woont. In de huidige digitale wereld zijn bijdragen, mits in het Nederlands, uit andere delen van de wereld van harte welkom.