Het is 45 jaar geleden dat Jan van der Kolk voor de tweede maal het onderwijs binnenliep. Niet als leerling, maar op dat moment als meester op de Van Kampenschool. Toen nog gewoon lagere school geheten, nu heet dat basisonderwijs. Hij kwam in klas 2 (klassiek equivalent voor groep 4) om er niet veel later naar klas 6 (groep 8) door te stromen.

Jan van der Kolk: ‘Ik ben altijd een leerkracht geweest die niet enkel in de klas leerstof stampen tot kunst verhief. Ik was meer van de projecten waarbij “binnen” en “buiten” even belangrijk waren. In 1984 wonnen we zelfs een prijs voor een project waarbij een werkstuk met film (Video 2000) en foto centraal stond. Het ging over de haven in het algemeen en bedrijven zoals toentertijd Frans Swarttouw in het bijzonder. Verdienden we een landelijke visuele prijs mee.’

“Naar buiten, jongmensch,” liet dichter Johnny “The Selfkicker” van Doorn op de achterflap van zijn verhalenbundel Gevecht tegen het zuur in 1984 optekenen. Hoewel het motto van J.J.L. ten Kate moet Jan van der Kolk zich hier prima in kunnen vinden.

Zo wist hij ook zijn leerlingen enthousiast te krijgen met de bekende slogan Melk, de witte motor. ‘Met pakken in de kleuren rood, donker- en lichtblauw en bruin is een wereldkaart gemaakt.’ Het resultaat? Naast de Eeuwige Roem-prijs een berg aan geografische wereldkennis. Van der Kolk: ‘Ook hier bleek de praktijk een prima leerschool.’

Nog als leraar op de Van Kampenschool was er eens een groep 8 reünie op de Van Kampen. Ongezien hoorde hij twee leerlingen zeggen: “Wij hadden het leukste schoolkamp.” Waarop een ander dan weer zei: “Nee, hoor. Dat hadden wij.”

Verteller
Jan van der Kolk: ‘Ik ben dol op vertellen en doe dat liefst zo beeldend mogelijk. Over de Koude Oorlog bijvoorbeeld. Je zag Stalin dood in zijn kantoor liggen, terwijl niemand hem durfde aan te raken ... En altijd merkte ik: de leerlingen hebben het naar hun zin. Niet alleen dat, er blijft veel “stof” hangen. En daar doe je het toch voor.’

Op naar de Jozefmavo
In 2002 was Jan van der Kolk voor zijn gevoel klaar met de Van Kampenschool: ‘Er was een gebrek aan mannen. En als man wil je weleens sparren met andere mannen.’ Daarbij is het logisch dat je van de basisschool doorstroomt naar het vervolgonderwijs. Kennelijk niet alleen als leerling. Via een aantal stadse omzwervingen kwam hij snel op de Jozefmavo uit.

Eenmaal leerkracht op de Jozefmavo, zette hij zijn werkwijze op basis van het maken van werkstukken en het combineren van feiten tot een doordacht toekomstperspectief, onverdroten voort. Inclusief analogieën uit de historie. Ik haalde vaak het interbellum aan en liet de leerlingen de overeenkomsten en verschillen zien met betrekking tot de dag van vandaag.’ De geschiedenis draait rondjes. Dat had Gabriel García Márquez al in 1967 gezien en genoteerd in zijn roman Honderd Jaar Eenzaamheid.

Het onderwijs en de uitvoering ervan is in Nederland wisselvallig als het weer. Dat weet Van der Kolk als geen ander. Hij probeerde in weerwil van veranderingen die niet altijd verbeteringen bleken altijd zijn leerlingen als individu met een naam te benaderen. ‘Het waren nooit dames en heren, maar altijd vriendinnen en vrienden. Dat is misschien lastig voor een startende docent, maar door de loop der jaren leer je het wel’.

Zorgcoördinator
De Jozefmavo heeft een sterk zorgsysteem. Van der Kolk: ‘We hadden en hebben een positieve naam op dat gebied. Dit systeem komt er in het kort op neer dat we veel ondersteuning bieden naast de lessen. Dat is soms best complex, maar resulteert in het feit dat vrijwel iedereen met een diploma op zak de Jozefmavo verliet. We kunnen dan ook kansrijk adviseren voor de volgende en naschoolse levensperiode. Je hebt er namelijk niets aan om iemand naar de HAVO door te verwijzen als die persoon daar niet rijp voor is. Dan haal je net de kerst en dan? Zulke dreunen doen iemands zelfvertrouwen geen goed.'

LTS (& MTS)
‘Doordat een “briljante” onderwijsgeest voor elkaar heeft gekregen dat tussen 1992 en 1999 de LTS is verdwenen is het ware handmatige vakmanschap haast verdwenen. Een te kort aan elektriciens, lassers en timmerlieden bleek het gevolg. Dat was mede de aanleiding dat ik zo “hamerde” op de nodige praktijkuren binnen het vakkenpakket. Het is goed te zien dat een bedrijf als Voscon bijvoorbeeld veel tijd steekt in het binnenhalen van jongeren en die een eerlijke kans geeft om ijzerwerker of lasser te worden.’ Voscon: een particuliere LTS.

Het is goed jongeren breed op te leiden. Niet alleen stoffige boekjes, maar leg de link met de praktijk en laat ze met gereedschap werken. De wereld bestaat immers niet uit nullen en eentjes alleen. Je moet ook bouwen anders gaat het mis.

‘Jongeren kunnen zoveel bereiken. De toekomst heeft goud, maar je dient er zelf aan te werken. Aan ons leerkrachten de taak dit perspectief zo breed mogelijk te maken.’

Challenge Day
In 2012 heeft Jan van der Kolk het toen nog Amerikaanse programma Challenge Day  naar  Vlaardingen gehaald. 'Een dag vol spel en gesprekken waarbij je elkaar beter leert kennen onder de slogan: Als je me echt zou kennen, zou je weten dat….. Via de KRO is dit programma bekend geworden als Over de Streep. Fantastisch om te zien en aan mee te doen. En door collega’s van andere scholen ook mee te laten doen is het een breed gedragen programma geweest in Vlaardingen.'

Digikolk
‘Tussen 2010 en 2020 ben ik ook gestart met digitaal begeleiden van leerlingen. In de beginperiode van Facebook en Twitter en met een eigen blog bereidde ik de leerlingen voor op hun toetsen en examens in een periode dat digitaal les geven nog niet bestond,’ aldus Van der Kolk.

Corona
Net als ieder mens hadden ook kinderen het moeilijk met de allesbeperkende coronaperiode. ‘Les op afstand, minimaal lijfelijk contact en dat voor anderhalf jaar heeft een grote impact gehad op leerlingen.'

Zoekcultuur
Met de introductie van de moderne gsm is er ook op het gebied van onderwijs het nodige veranderd. ‘Vrijwel alles kun je vinden op dat ding en je kunt nog op rekenen ook. Voor de Jozefmavo reden een rekentoets in twee delen in het leven te roepen. Een deel dat bestaat uit ouderwets maar onontbeerlijk hoofdrekenen (de stroom zal maar uitvallen; wat dan?) en een deel mét calculator. Veel basisvaardigheden, zoals wij ouderen die kennen, zijn vervangen door een zoekcultuur.

Veel kinderen groeien op in een huis waar je geen boeken aantreft. Nu is stream en tv kijken de modus. Een boek lezen is niet alleen leerzaam. Een boek lezen geeft ook rust en zet je kleine grijze hersentjes aan het werk. Sociale media zijn leuk. Een boek met een goed verhaal zuigt je op en ontvoert je voor enige tijd naar een andere wereld.'

Eenmaal op zijn geschiedkundige leraarszetel gezeten wordt Van der Kolk pas echt enthousiast. Tenminste: als zijn lessen niet zo treurigstemmend broodnodig zouden zijn. Stalin versus Poetin. Trump en de jaren 30 in Duitsland. Voor wie het journaal niet volgt een hele puzzel. ‘Ik attendeer leerlingen op het Jeugdjournaal en op het Klokhuis. Dat zijn leerzame nieuwsgevers. Op internet staat van alles, maar het zijn de algoritmen die bepalen wat je ziet. Dat is niet alleen fout, het is ook gevaarlijk. Ik probeer leerlingen zoveel mogelijk attent te maken op de wereld om hen heen. Dat gaat niet in één keer. Lopen leer je tenslotte ook door na vallen weer op te staan. Vakken als levensbeschouwing, ethiek en filosofie staan hierin centraal. Daar worden ontluikende karakters van leerlingen getraind en weerbaarder gemaakt.’

Afscheid
Op 10 juli is voor Jan van der Kolk de laatste diploma-uitreiking die hij mag meemaken. Daar ziet hij met plezier naar uit. ‘Het uitvliegen van weer een nieuwe lichting is altijd een mooi moment. Zeker als je later iemand tegenkomt en hoort dat alles is goed gegaan in het leven.’ Een dag later is zijn afscheidsparty. ‘Dan treed ik toe tot het Gilde der Pensionados. Dat zijn oud-collega’s die elkaar nog regelmatig blijven zien.’

Voor het eerst …
Gek zal het zijn dat Jan van der Kolk voor het eerst van zijn leven op vakantie gaat … buiten de schoolvakanties om. ‘Rustig en goedkoper schijnt dat te zijn,’ zegt hij lachend. De eerste reisbestemming? Omaha Beach c.s. ‘Kijken of Private John M. Steele nog met zijn parachute aan de kerktoren van Sainte-Mère-Église hangt.’

Want ja, de geschiedenis zal hem nooit verlaten.