Van mosterd ga je liegen, zo wordt beweerd. Maar van Bols wordt het allemaal nog erger: dan lever je rivieren vol jajem aan Nazi-Duitsland. Dat, althans, is de conclusie die schrijver Martin Hendriksma trekt met betrekking tot deze Amsterdamse distillateur na drie jaar gedegen en verassend, bij vlagen onthutsend onderzoek.
Het geheim van Bols is spannend als een Stephen King, zo vernuftig als je van Trevanian mocht verwachten en verhalend als Gabriel García Márquez’ Honderd Jaar Eenzaamheid. Met die laatste kun je op dat vlak, de eenzaamheid, ook duidelijk parallellen trekken.
In de zomer van 2020 kruipt Martin Hendriksma naar een onderduikruimte op een Heemsteedse zolder. Daar treft hij een matras aan, twee lege flessen en een verscheurde krant uit november 1941.
De eerste bewoners van het huis blijken adjunct-directeur Ernst Moltzer van jenever- en likeurenfabrikant Bols en zijn vrouw. Ernst keerde zich tegen de drankleveranties van het bedrijf aan de nazi’s. Hij probeert in de oorlog over zee te vluchten naar Engeland en is sindsdien vermist. Heeft zijn flamboyante echtgenote, de Oostenrijkse gravin Traut, hem verraden?
Het is een onthutsend oorlogsverhaal over het familiebedrijf Bols. Gestaag ontrafelt Hendriksma gebeurtenissen waarover werd gezwegen. Pas op de laatste pagina’s worden de laatste twijfels over het lot van de verdwenen Ernst, met behulp van hedendaagse technieken, weggenomen.
De geschiedenis handelt over de sportieve roeibroer Ernst Moltzer die volgens Marilen Schipper, een volle nicht van zijn vrouw Traut, voor de Tweede Wereldoorlog een tijdje lid is van de NSB. Hij zou zelfs bij de eerste 20.000 leden hebben gezeten. Ondanks naarstig speurwerk van Hendriksma bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, alwaar hij alle ledenlijsten van de NSB mag doornemen, komt hij de naam van Ernst niet tegen. Domper of opluchting? Hendriksma weet het niet.
Ten tijde van WO II vormen ‘Ome’ Chris Moltzer en Bernard Carp het directoraat van Bols. Broer Jan Moltzer emigreert in 1937 naar Argentinië en leidt de firma aldaar. De broer van Bernard, Joop Carp, die met Ernst Moltzer in 1936 op de Olympische Spelen in Berlijn zeilde, begint in 1941 de Dietsche Handel Maatschappij. Van hieruit is hij (mede) verantwoordelijk voor de vele Nazi-Duitse bestellingen.
Toenmalig koningin Juliana scheldt Bernard (Carp) in november 1953 zijn opgelegde straf kwijt. Maakte de voor haar zo vertrouwd klinkende voornaam een licht gevoel van liefde en weemoed los?
Inmiddels en per februari dit jaar is het Schiedamse Nolet Distillery geheel eigenaar van Bols.
Martin Hendriksma is erin geslaagd om met Het geheim van Bols een spannende bedrijfsgeschiedenis te schrijven die nergens geforceerd aandoet. Boeiend, meelevend, shockerend. Dat is wat dit boek kenmerkt.
En Bols? Wat kun je daarvan zeggen? Dat ze collaborateurs waren, die de Duitsers van hun natje voorzagen? Of ging het hier om gewiekste verzetsstrijders die de nazi’s niet alleen vele miljoenen uit de oorlogsportefeuille wisten te kloppen, maar ook dronken aan het front kregen waardoor minder nauwkeurig werd gevuurd? Wie het weet mag het zeggen.
Dit jeneverspel kent vele deelnemers waarbij de familienamen Moltzer en Carp die van de hoofdrolspelers zijn. Teneinde het spoor niet bijster te raken staan voorin deze twee stambomen, aangevuld met die van de familie (von) Sarnthein. Eén pagina verder worden de acht hoofdrolspelers aan de aspirant-lezer voorgesteld. En dat is geen overbodige luxe.
Inmiddels is Het geheim van Bols al aan de vierde druk toe. Voor een biografie van deze soort een redelijk unicum, maar dit boek is er dan ook niet alleen voor familieleden, jeneveradepten, economisten en zij die interesse hebben in WO II. In tegenstelling tot de stoffelijke hoofdrolspeler jenever is dit boek voor iedereen met gezonde leeslust en modern-historische zin voor wat er in Nederland rond WO II vanuit Amsterdam passeerde.
Sake Rijpkema RV.jpg)
Schrijver/journalist Martin Hendriksma (1 juli 1966) werkte voor De Groene Amsterdammer, de Volkskrant, NRC Handelsblad, Vrij Nederland en Het Parool. In 2008 verscheen zijn debuutroman Familievlees dat is geïnspireerd op de geschiedenis van de voormalige vleesfabriek Udema in het Drentse dorp Gieten. Daarna volgden Hunkering (over het Amsterdams studentenleven eind jaren tachtig) en Vaderkoorts. Een semi-autobiografische novelle over wangedrag voetbalvaders langs het sportveld.
Ook schreef hij het literaire non-fictieboek Lutine en Aan zee. Kroniek van de kust. Omroep Max zond in 2022 de vijfdelige serie Langs de Kust uit, geïnspireerd op dit boek en met Huub Stapel en Hendriksma als presentator.
Het boek is uitgegeven door Uitgeverij de Geus (www.singeluitgeverijen.nl/de-geus/) en kost als paperback) €24,99. Het is ook verkrijgbaar als e-book: €12,99. Het geheim van Bols is verkrijgbaar bij alle (online) boekhandels en websites zoals www.bol.com.
NOOT
Op dinsdag 23 april geeft auteur Martin Hendriksma een lezing in Proeflokaal de Kast in Vlaardingen. Er zijn nog enige kaartjes te koop voor de prijs van EUR 10,00, incl. welkomsdrankje uit de schappen van ...
Artikel en reserveren: LINK.
Illustraties
1. Omslag boek
2. Auteur Martin Hendriksma door Sake Rijpkema
Recensie
Peter Joore
Alle boekrecensies zijn ook terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl.
Dit is een bijdrage van het recensiecollectief. Lijkt het je leuk om ook een boek te bespreken voor De Vlaardinger, mail dan je recensie naar Hans Vrugt, eindredacteur van het collectief: hansvrugt@planet.nl.