In de provincie Limburg werden in de periode 1992-1996 negen ambtenaren en politici veroordeeld vanwege integriteitsaffaires. In de hele provincie was er (op grote schaal) sprake van belangenverstrengelingen, vriendendiensten, smeergeld en plezierreisjes. Daarover schreef onderzoeksjournalist Joep Dohmen eind 1996 het boek ‘De vriendenrepubliek’. Vorig jaar stapte het volledige Limburgse provinciebestuur op, omdat er wederom schandalen op het gebied van integriteit speelden. Om deze affaires te duiden en aan te geven dat de ons-kent-ons-cultuur nog steeds in Limburg een grote rol speelt in het openbaar bestuur, schreven Joep Dohmen en Paul van der Steen het dit jaar verschenen boek ‘De vriendenreünie’.
Om de werkwijzen van bestuurders en zakenlui in historisch perspectief te plaatsen, wordt in het tweede hoofdstuk een resumé gegeven van de omkoopschandalen en integriteitsaffaires die speelden in de jaren zeventig en tachtig. In 1965 werden de kolenmijnen gesloten. In de jaren daarna kwam er een gigantische geldstroom uit Den Haag op gang om vervangende werkgelegenheid te scheppen. De provincie Limburg kreeg miljarden guldens die gul in het Limburgse werden uitgedeeld.
Dat dit geld niet op de correcte manier werd uitgegeven en besteed, bleek uit de openhartige gesprekken die aannemer en wegenbouwer Sjaak Baars in de zomer van 1990 voerde met twee rechercheurs van de FIOD. Zo kreeg de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst uit de eerste hand te horen hoe het er in Limburg al jaren aan toe ging. Baars: ‘Iedereen deed het zo’. Voor het eerst werd de omvang van de corruptie duidelijk. Tientallen wegenbouwers, projectontwikkelaars, architecten en installateurs betaalden samen miljoenen guldens smeergeld uit aan burgemeesters, wethouders en ambtenaren. En het provinciehuis bleek de spin in het web.
De kern van het boek is dat het elkaar opdrachten toespelen zonder de wettelijke aanbestedingsregels te respecteren, nu nog steeds voorkomt. De twee onderzoeksjournalisten volgen al decennialang de Limburgse politiek en de ambtenaren aldaar. Het valt hen op dat de provincie, rijk geworden met de verkoop van aandelen van het energiebedrijf Essent, de laatste jaren stevig investeert in de economie. Zo zou de provincie in 2020 met een boekwaarde van 300 miljoen euro via fondsen eigenaar of mede-eigenaar zijn geworden van zo’n achtendertig bedrijven. Primaire taak van het provinciebestuur is vergunningen verlenen, regels handhaven en controleren. Het provinciebestuur hoort vanwege haar bestuurlijke taak een zekere afstand te houden tot de economie en het bedrijfsleven. Dat gebeurt volgens de auteurs in Limburg dus duidelijk niet.
In Limburg maakt eerst de KVP en later het CDA prominent deel uit van het bestuur. Jarenlang hebben beide politieke partijen het reilen en zeilen in deze provincie gedomineerd. Omdat politiek en bestuur een stevige band hebben met de rooms-katholieke kerk bespeuren de twee auteurs een jarenlange ons-kent-ons-cultuur en vriendjespolitiek. Tijdens de processen die tussen 1992 en 1969 werden aangespannen tegen burgemeesters en wethouders, is het opvallend dat er vanuit Den Haag geen steun werd gegeven aan een duidelijk onderbezet Openbaar Ministerie in Limburg. De auteurs vragen zich af of dat komt omdat er een CDA-minister van Justitie (Hirsch Ballin) in het kabinet zat. Vanwege personeelsgebrek heeft het OM de meeste affaires nooit onderzocht.
Het lijkt er wel heel erg veel op dat er in de mentaliteit en werkwijze van bestuurders niets is veranderd. Op vrijdag 9 april 2021 kondigde de Commissaris van de Koning, Theo Bovens (in Limburg gouverneur genoemd), zijn vertrek aan. Eerder die dag hadden vijf gedeputeerden van de provincie hun ontslag aangekondigd. Aanleiding was de integriteitsaffaire rond CDA-gedeputeerde Herman Vrehen en de bekostiging van de Stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen. Door dit aftreden was de bestuurlijke chaos compleet. Hoe het zover heeft kunnen komen, wat er zich in de bestuurlijke ‘haarvaten’ van de Limburgse samenleving heeft afgespeeld, het komt in De vriendenreünie allemaal met naam en toenaam voorbij. Beide journalisten analyseren ook knap hoe het ooit zo ver heeft kunnen komen. Uitstekend staaltje onderzoeksjournalistiek.
Omdat bij de diverse affaires veel verschillende personen een rol speelden is het prettig dat de auteurs achterin het boek een kort overzicht geven van bijna zestig namen in de rubriek ‘Wie is wie in de vriendenreünie?’ Ook tref je een uitgebreid register aan en een lijst met bibliografische notities.
Joep Dohmen (Heerlen, 1960) was werkzaam bij Dagblad de Limburger en het Limburgs Dagblad. Sinds 1999 is hij onderzoeksjournalist bij NRC. Hij publiceerde in 1996 De vriendenrepubliek, over de netwerken, vriendjespolitiek en bouwfraude in Limburg. Eerder, in 1993, had hij voor alle onthullingen in de krant, samen met Henk Langenberg, de Prijs voor Dagbladjournalistiek ontvangen. Ook schreef hij een boek over het functioneren van het Europees Parlement en over kindermisbruik in de rooms-katholieke kerk.
Paul van der Steen (1969) is journalist en werkt onder meer voor NRC, Trouw, de Limburgse kranten en het Historisch Nieuwsblad. Hij schreef eerder Ware grootheid, schamele kleinte. Twee eeuwen Nederland (2013), Keurkinderen. Hitlers elitescholen in Nederland (2009) en de biografie Cals. Koopman in verwachtingen 1914-1971 (2004). De vriendenreünie is verschenen bij Alfabet Uitgevers en kost € 23,00. Ook als e-book verkrijgbaar.
illustraties:
1. omslag van het boek
2. portret van de auteurs (foto: © Peter Arno Broer)
Recensie
Gerard van Os
Alle boekrecensies zijn terug te ook vinden op: www.vlaardingenleest.nl