Rotterdam kent – net als Amsterdam – een ‘Achterhuis’, namelijk de Breepleinkerk in Rotterdam-Zuid. Op de twee zolders schuin boven het imposante orgel hebben in de Tweede Wereldoorlog drie Joodse gezinnen ondergedoken gezeten. Bedoeld als een tijdelijk onderkomen voor zes weken, maar deze mensen hebben daar 34 maanden – bijna drie jaar lang – lang gebivakkeerd. De koster, de dominee en hun gezinnen hebben voor hen gezorgd. Alle onderduikers, zes volwassenen en een baby, hebben de oorlog overleefd.
De zolders zijn pas in het jaar 2006, als de kerk 75 jaar bestaat, echt ontdekt. De bewijzen liggen dan nog steeds op de houten vloer: verpakkingen van etenswaren, snoeppapiertjes, lucifers, kledingstukken en andere spulletjes. Al langer deden verschillende verhalen de ronde over de kerk als onderduikadres. Kerkhistoricus Jaap van Gelderen heeft hierover in 2006 - het jaar dus van de ontdekking - een beknopt boekje samengesteld. Elf jaar later is een nieuw boek over dit onderwerp verschenen: ‘De Orgelzolders. Onderduikers in de Rotterdamse Breepleinkerk’ van dominee Anja Matser. In 2020 verscheen de derde druk.
De auteur van het boek heeft in 2012 in de Breepleinkerk gepredikt. Na de feestelijke kerkdienst op kerstmorgen sprak zij met enkele kerkgangers. Zij hoorde via één van hen, oud-onderwijzer Henk den Haan, verhalen over de onderduikers en was meteen gegrepen. Den Haan heeft Matser het boekje van Van Gelderen gegeven. Tevens vertelde hij dat hij in 2006 een advertentie had geplaatst in de krant ‘De Oud-Rotterdammer’, waar één van de vroegere onderduikers op had gereageerd. Van Gelderen heeft ten tijde van de ontdekking van de zolders contact gezocht en gekregen met haar en met andere onderduikers en hun familie.
Met de hulp van Den Haan en Van Gelderen en dankzij het intensieve speurwerk van Matser zelf is veel nieuwe informatie naar boven gekomen over de families die zich schuil hielden op de zolderruimtes, maar ook over hun helpers, zoals bijvoorbeeld een Surinaamse oogarts. Toen de vrouw van het jongste echtpaar zwanger was, bestudeerde hij een boek over gynaecologie en samen met een vrouw uit het verzet heeft hij de baby ter wereld gebracht. Bijna gaat het mis als de Duitsers worden getipt over de Breepleinkerk en een razzia uitvoeren. De koster wordt voor ondervraging naar het beruchte Oranjehotel in Scheveningen gebracht, maar verraadt niemand.
De Orgelzolders is een bijzonder en compleet boek. Het is zeer zorgvuldig samengesteld, zowel inhoudelijk als qua vormgeving, met ook veel uniek fotomateriaal van de personen die in het boek voorkomen. Het is in hardcover verschenen in een handzaam formaat met een binnenwerk van glanspapier. Matser vindt haar boek heel actueel. Ze schrijft: “Ik vind het heel belangrijk dat deze verhalen verder verteld worden, omdat wij die niet mogen vergeten. Omdat het heden ten dage nog steeds gebeurt. En ik hoop met dit boek te bereiken dat mensen daar over na blijven denken. Ook hier in onze samenleving. Dat we elkaar niet mogen uitsluiten.”
Uit haar gevoelige schrijfwijze kun je opmaken dat zij zich heel goed heeft ingeleefd in de
onderduikers, als lezer leef je erg mee. De hoofdstukken bestaan uit korte, duidelijke paragrafen met vetgedrukte titel. De auteur voorziet het eind van het boek van enkele bijlagen, waaronder haar bronnenmateriaal. Ze verantwoordt haar werkwijze en spreekt haar dank uit aan alle mensen die aan het boek hebben meegewerkt.
De Orgelzolders is een indrukwekkend en aangrijpend boek en een absolute aanrader voor
geïnteresseerden in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, want niet alleen Amsterdam heeft een ‘Achterhuis’.
In de Breepleinkerk worden ook rondleidingen gegeven. Hoe en wanneer is te lezen op de website https://orgelzolders.nl.
Anja Matser (1961) is theoloog en predikant. Na een opleiding Verpleegkundige-A en een propedeuse Nederlands heeft zij aan de Universiteit van Amsterdam theologie gestudeerd. Daarna heeft zij aan de universiteit van Utrecht de opleiding tot predikant gevolgd. Zij heeft gepredikt in en is verbonden als gids aan de Breepleinkerk. Ze is tevens geestelijk verzorger in de Rotterdamse wijk Ommoord.
De Orgelzolders is in mei 2020 als derde druk verschenen bij ‘Wist u dat… Uitgeverij’, Rotterdam. De eerste druk verscheen in april 2017. Het boek heeft 128 pagina’s en kost € 22,95. ISBN: 9789492047083. Het is niet als e-book te koop.
Recensie
Wies Groeneveld
Illustratie:
Omslag van het boek
Alle boekrecensies zijn tevens terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl.
16-03-2023
Waardering
1 haring - net zo (on)aantrekkelijk als een bedorven haring
2 haringen - alleen in de uitverkoop de moeite waard
3 haringen - kan ermee door als tussendoortje
4 haringen - goede kwaliteit, een stevige aanrader
5 haringen - behoort tot de beste vangst van dit jaar