Filosoof Miriam Rasch onderzoekt in haar nieuwste boek ‘Autonomie. Een zelfhulpgids’ in hoeverre we anno 2022 nog autonoom (dat wil zeggen: geregeerd door eigen wetten) kunnen handelen. De wereld wordt door data geregeerd, die zijn geproduceerd door slimme systemen, wetenschap en techniek. De grote techbedrijven weten daardoor alles sneller, beter en eerder dan jezelf.
Aan de hand van een fragment uit het werk Wat is Verlichting van de achttiende-eeuwse filosoof Immanuel Kant behandelt Rasch de vraag: 'Wat betekent het om mens te zijn in een door data geregeerde wereld?' Ze heeft het fragment integraal in haar boek opgenomen.
Verlichting is het uittreden van de mens uit de onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is, is de openingszin van Kants fragment. Kant ziet het begrip autonomie als een rationeel vermogen dat in de individuele, onafhankelijke mens zit. Maar… de meeste mensen uit die tijd handelden niet rationeel.
Volgens Rasch is de mens is in zijn doen en laten speelbal van allerlei krachten die buiten zijn controle staat, bijvoorbeeld door genen, cultuur en maatschappij. En tegenwoordig ook door technologie, door algoritmes die jou beter leren kennen dan jezelf. Hierdoor is een technocratisch beeld van de mens ontstaan; een mens die je kunt meten, voorspellen en besturen. Alsof mensen willoze gebruikers zijn, slaven van het systeem. Rasch verzet zich niet tegen technologie, maar wel tegen het mechanische wereldbeeld.
Wetenschappelijke verklaringen kunnen ons helpen, maar ze zijn niet het enige verhaal. Er bestaat ook nog zoiets als onze ervaring dat we een zelfsturend wezen zijn. In die ervaring worden we gehinderd, zegt ze in een interview met Filosofie Magazine.
Rasch gaat voor een groot deel mee in Kants ideeën over autonomie, maar in plaats van het individuele en rationele autonomiebegrip is volgens haar in de huidige tijd een ander idee beter bruikbaar: relationele autonomie. Mensen zijn niet totaal onafhankelijk. Autonomie is iets anders dan onafhankelijkheid. Het idee dat je compleet vrij en ongebonden door de wereld kunt bewegen, is altijd een illusie geweest. Alleen al omdat je bent geboren uit een ander mens. Je begint je leven in een situatie van totale afhankelijkheid, vertelt ze in het eerdergenoemde interview.
Mensen hebben relaties nodig om erachter te komen wat voor hen belangrijk is. Dit betekent niet alleen dat autonomie bestaat uit betekenisgeving, maar ook dat autonomie zelf van betekenis moet worden voorzien. Betekenis kan niet alleen van iemand alleen blijven, maar moet gedeeld worden door relaties aan te gaan.
Autonomie. Een zelfhulpgids is een boek dat tot nadenken stemt. Om lezers zelf te laten nadenken over het begrip autonomie, heeft Rasch ervoor gekozen om een soort ‘zelfhulpgids’ te maken in de vorm van kaders met handreikingen. Een aanrader voor filosofisch geïnteresseerde lezers.
Miriam Rasch (1978) is filosoof en essayist. Ze is verbonden aan de Willem de Kooning Academie te Rotterdam. Haar essaybundel Zwemmen in de oceaan. Berichten uit een postdigitale wereld (2017) werd genomineerd voor de Socratesbeker 2018. In 2021 won ze die beker met haar boek Frictie. Ethiek in tijden van dataïsme.
Autonomie. Een zelfhulpgids is op 29 maart 2022 verschenen bij Uitgeverij Prometheus in de serie ‘Nieuw Licht’, een filosofische pamfletreeks waarin de eeuwenoude denktraditie wordt gecombineerd met het nieuwe denken over hedendaagse vraagstukken. Het boek telt 128 pagina’s en kost € 16,99. ISBN: 9789044650709. Het is tevens als e-book verkrijgbaar voor € 9,99. ISBN: 9789044650716.
Recensie
Wies Groeneveld
Alle boekrecensies zijn ook terug te vinden op: www.vlaardingenleest.nl